Akran Zorbalığı Nedir? Yetişkinler Çocuklarının Zorbalığa Maruz Kaldıklarını Nasıl Anlayabilirler?
Akran Zorbalığı Nedir?
Güç eşitliğinin olmadığı, rahatsız edici ya da zarar verici süreklilik gösteren saldırgan davranışlardır. Bu davranışlar 4 şekilde karşımıza çıkar;
-Fiziksel, sözel, sosyal ve sanal zorbalık.
Fiziksel zorbalık çocuğa yönelik doğrudan uygulanan fiziksel güçtür; vurmak, tekme atmak, tükürmek, itmek, ısırmak, yaptığı etkinliğe zarar vermek gibi davranışları içerirken, Sözel zorbalık; isim takmak, alay etmek, bağırmak, hakaret etmek, dedikodu yaymaktır. Sosyal zorbalık; oyuna almama, dışlama, taklit etme, görmezlikten gelme, arkadaşlığını bitirmekle tehdit etme gibi çocuğun sosyal ilişkilerine zarar vermeyi içerirken, Siber/Sanal zorbalık ise; internet aracılığı ile yapılan kişiye zarar verici yazılar ya da resimler yoluyla gerçekleşir.
Akran zorbalığı; çocukların okul öncesinden itibaren maruz kaldığı, küçük yaşlarda daha sık agresif davranışlar fiziksel ve sözel zorbalık olarak açığa çıkarken, çocukların yaşı büyüdükçe zorbalık türü de değişim göstermektedir.
Akran Zorbalığı; Dünyada ve Türkiye’de okul öncesi dönemde %7 ile U arasındaki bir sıklıkta görülmektedir. Bu zorbalık erkek çocuklarında fiziksel zorbalık olarak görülürken, kız çocuklarında sosyal zorbalık olarak açığa çıkmaktadır.
Zorbalık Yapan Çocuğun Bireysel Özellikleri
Zorbalık yapan çocuk, kendisinden fiziksel ya da duygusal olarak daha güçsüz olan bir çocuğa saldırgan davranışlarıyla zarar verir. Bu çocukların;
-Empati yeteneği zayıftır ve başkalarının duygularını anlamakta zorlanırlar.
-Şiddete eğilimlidirler.
-Akademik sorunlar (kopya çekme, okuldan kaçma, kurallara uymama, ödev yapmama) yaşanır,
-Başkalarının üzerinde egemenlik kurmaktan hoşlanırlar.
-Kendilerini kontrol etmekte güçlük yaşarlar.
-Yaşadıkları sorunları çözmekte saldırgan çözüm yolları kullanırlar.
Zorbalığa Maruz Kalan Çocuğun Bireysel Özellikleri
Zorbalık yapan çocuğun tekrarlayıcı biçimde zarar verici davranışlarına maruz kalırlar. Bu çocukların çoğunlukla;
-Utangaç, içe dönük, kendilerine ilişkin güvenleri ve benlik saygıları düşüktür.
-Depresyon ve kaygı belirtileri gösterirler,
-Yalnızlık duygusuna sahiptirler ve arkadaş edinmede zorlanırlar,
-Boyun eğici bir tutumdadırlar.
-Girdikleri bir ortamda genellikle kaygılı ve güvensiz davranışlar sergilerler.
-İletişim ve problem çözme becerileri zayıftır.
-Okuldan kaçınma, devamsızlık oranları yüksektir.
-Farklı fiziksel gelişime sahip (aşırı kısa ya da uzun boylu olma, aşırı kilolu ya da aşırı zayıf olma) ve fiziksel ya da zihinsel engeli bulunan, dil gelişiminde problem yaşayan çocuklar akran zorbalığına daha sık maruz kalmaktadır.
Akran Zorbalığı ile İlişkili Faktörler
-Çocuğun bireysel özellikleri (Yaş, Cinsiyet, Kişilik özellikleri)
-Aile faktörü
-Okul Faktörü
Aile Faktörü
Zorbalık Yapan Çocukların Aileleri
-Tutarsız veya cezalandırıcı ebeveyn tutumları
-Anne/baba arasındaki çatışmalı ilişki
- İlgi, sevgi ve sıcaklıktan yoksun aile ortamı
- Saldırgan davranışları hoşgörü ile karşılayan ebeveynler ve bu davranışın sonunda çocuğun istediğini elde edebilmesi
Zorbalığa Maruz Kalan Çocukların Aileleri
-Aşırı korumacı ebeveyn tutumları
-Uzak, mesafeli ilişkiye sahip ebeveynlere sahip olma
- Çocuğun ev içerisinde saldırgan davranışlara maruz kalması
Okul Faktörü
-Okulda saldırganların davranışların görmezlikten gelme
-Sınıf ve okulun kalabalık olması
-Yetersiz öğretmen denetimi
-Öğretmenlerin zorbaca davranışları fark edememesi
Yetişkinler Çocukların Zorbalığa Maruz Kaldıklarını Nasıl Anlayabilir?
Çocuklar kimi zaman zorbalığa maruz kaldığını anlamaz ya da bunu anlamlandırmakta güçlük yaşar. Bu nedenle yetişkinlerin bazı uyarı işaretlerine dikkat etmesi gerekir.
Eğer çocuk;
-Okula gitmek istemiyor,
-Okuldaki arkadaşlarından hiç bahsetmiyor,
-Eşyaları sıklıkla yok oluyor ya da zarar görmüş şekilde geliyor,
-Özgüven ve benlik saygısında düşme görülüyor,
-Sosyal ortamlarda güçlük ve akademik başarıda azalma yaşanıyor ,
-Açıklayamadığı yara izler var ise,
- Üzüntü, mutsuzluk, kızgınlık, korku/kaygı, çabuk öfkelenme, tepkisel davranma gibi duygusal değişimler var ise,
-Kendisine yönelik olumsuz ifadeler kullanıyor,
-Baş ağrısı, mide bulantısı, karın ağrısı şikayetlerinden bahsediyor ve içe kapanma, ağlama gibi davranışları var ise,
-Konuşma geriliği, kekemelik, tik, alt ıslatma, tırnak yeme, nesne emme gibi durumlar açığa çıktıysa,
-Kendi oyunlarında zorbalığa yer veriyor ise,
-Uykuya dalmakta güçlük çekme ya da kabus görme, iştahta azalma gibi günlük yaşam aktivitelerinde değişim mevcut ise,
-Çocuk sıklıkla ve dikkat çeken düzeyde duygu dalgalanmaları yaşıyorsa akran zorbalığına maruz kalıyor olabilir.
Zorbalık Yapan Çocuğu Fark Etmek Mümkün müdür?
Eğer bir çocuğun agresif davranışları dikkat çeken düzeydeyse, arkadaşları üzerinde baskı kurmaya çalışıyor, arkadaş ilişkilerinde sıklıkla problemler yaşıyor, başkalarının duygularına ilişkin duyarlı yaklaşmıyor, kurallara uyum sağlamakta güçlük çekiyor, saldırgan davranışları giderek artış gösteriyor, diğer çocuklara ilişkin aşağılayıcı bir tutum sergiliyor, popülerliğe aşırı önem veriyorsa zorbaca davranışlarda bulunma olasılığı oldukça yüksektir.
Zorbalığa maruz kalan çocuk için bu durum oldukça zorken, zorbalık yapan çocuk için de risk etmenleri mevcuttur. Zorbaca davranan çocuklarda;
-Okul uyum sağlamakta güçlük,
-Ebeveyn ve öğretmenlere sürekli karşı gelme,
-Akademik başarıda azalma,
-Arkadaşları tarafından kabul görmeme, dışlanma, bununla birlikte gelen yalnızlık hissi,
-Ailenin almadığı bir eşyaya sahip olma ve bunun sık sık tekrarlanması gibi durumlara rastlanabilir.
Zorbalığa Maruz Kalan Çocukların Ebeveynleri Nasıl Davranmalıdır?
-İlk olarak çocuğu sorgulamaktan ziyade anlamaya çalışmak gerekir. Çocuğa okula ilişkin açık uçlu sorular sormak, eğer çocuk yaşadığı bu sıkıntıdan bahsederse bu durumun onun suçu olmadığını belirtmek, gerekir.
- Çocuğun duygusunu, yaşadığı rahatsızlığı yok saymamak ya da hafifletmeye çalışmamak ve en önemlisi de yaşadığı bu durumdan çocuğu sorumlu tutmamak gerekmektedir.
-Çocuğa onun yanında, ona destek olunduğu hissettirilmeli ve zorbalığın kesinlikle kabul edilemeyeceği vurgulanmalıdır.
-Böyle bir durumda mutlaka çocuğun öğretmeni, okul yönetimi, rehber öğretmeni ile iletişime geçilmelidir.
-Böyle bir duruma maruz kaldığında kimden, nasıl yardım isteyeceği konusunda konuşulmalı ve çocuğun rahatlatılması için provalar yapılmalıdır.
-Çocuk ile bu durumla nasıl baş edeceğine dair çözümler beraber aranmalı, çocuğa rehberlik edilmeli, ancak çözüm yolu çocuğa doğrudan söylenmemeli ilk olarak çözümü bulması için yol gösterici olunmalıdır.
-Çocuğun yeni arkadaşlıklar kurması, sosyal ilişkilerini sağlıklı biçimde yürütebilmesi için destek olunmalıdır.
-Çocuğun bu durum ile başa çıkmak için gösterdiği çaba görülmeli ve takdir edilmelidir.
-Eğer çocuk bu durum ile başa çıkmakta zorlanıyorsa; mutlaka ruh sağlığı uzmanından destek alınmalıdır.
Zorbalık Yapan Çocukların Ebeveynleri Nasıl Davranmalıdır?
-Öncelikle ebeveynler çocuğa zorbaca davranışların neler olduğunu anlatmalı, çocuğun bu davranışı neden gösterdiğini anlamaya çalışmalıdır.
- Oyun oynamak, şakalaşmak ile zorba davranışın arasındaki fark çocuğa ayrıntılı şekilde anlatılmalı,
-Zorbalığa maruz kalan kişinin duyguları üzerine konuşulmalıdır.
-Daha sonra zorbalık davranışının olumsuzluklarını anlatılmalı ve bu davranışın kabul edilemez olduğunu net bir dille ifade etmelidir. Ebeveynler, çocuğun kişiliğine yönelik eleştirel bir dil kullanmamalı, yanlış olanın onun sergilediği davranış olduğu çocuğa ifade edilmelidir.
-Bu konuda okulun rehberlik servisinden destek alınabilir ve çocuğun bu davranışları sürdürmesi durumunda, davranışın sonucu ile ilgili sorumluluk çocuğa bırakılmalıdır. Örneğin; çocuğun zorbalığı yaptığı kişiden özür dilemesi, bu davranışı telafi etmesi için kendisinin çaba göstermesi sağlanmalıdır.
-Çocuğa empati öğretilmeli, agresif davranışları sonucunda istediğini elde etmesi sağlanmamalı, evin içerisinde yaşanılan sorunlar barışçıl tutumlar ile çözülerek çocuğa yol gösterici olunmalıdır.
-Çocuk bu davranışları değiştirebileceğine dair motive edilmeli ve bu konudaki çabası ödüllendirilmelidir.
Ebeveynlerin çocuk ile sağlıklı ilişkiler kurması, olumlu anne-baba tutumuna sahip olması, çocuklarına olumlu rol model olmaları akran zorbalığının azalmasında oldukça etkili olacaktır.
Akran Zorbalığının Önlenmesi için Öğretmenler Neler Yapabilir?
Öğrenciler ile sağlıklı iletişim kurmak ve gözlemlemek,
Olumlu disiplin yöntemleri kullanmak,
Zorbalığa sessiz kalmamak ve hızlıca müdahalede bulunmak,
Öğrencilerin zorbalık konusunda farkındalık kazanmalarını sağlamak,
Akran zorbalığının ne olduğu, sonuçları ve neden önlenmesi gerektiği hakkında konuşmak,
Bu davranışın kabul edilemez olduğunu net biçimde ifade etmek
Sınıf kurallarını belirlemek ve öğrencilerin kendilerini rahat ifade ettikleri bir sınıf ortamı yaratmak
Öğrencilerin sosyal ve duygusal gelişimlerini ve ihtiyaçlarını görmek
Öğrencinin ebeveyni ile iletişim halinde olmak ve gerekli olduğu noktada aileyi destek olmaya teşvik etmek
‘Öğretmenler ve öğrenciler bir takım olmadıktan sonra zorbalık asla ortadan kaldırılamaz.’
(Fried, Fried, 1996)
Referanslar
Akduman, G. G. (2012). OKUL ÖNCESİ DÖNEMDE AKRAN ZORBALIĞININ İNCELENMESİ. Journal of Society & Social Work, 23(1).
Beşer, R. (2019). Resimli çocuk kitaplarının zorbalık olgusu açısından döküman analizi ile incelenmesi (Doctoral dissertation, Bursa Uludag University (Turkey).
Erk, A. B. (2019). Çocuklarda akran zorbalığı. Ekinoks Yayın Grubu.
Kaduson, H., Schaefer, C. E., & Demirci, H. (Eds.). (2017). En popüler 101 oyun terapisi tekniği. Nobel Yaşam.
Kiye, S., & Yalçın, İ. (2021). Oyun terapisi ve oyun terapisinin gruplarda kullanımı. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (51), 287-303.
Stallard, P. (2019). Think good, feel good: A cognitive behavioural therapy workbook for children and young people. John Wiley & Sons.
Thomas, B. (2017). Çocuklar İçin Yaratıcı Baş Etme Becerileri.
Thomas, B. (2018). Çocuklar için duygularla iletişim becerileri. İstanbul: Sola Yayınları.